Veel witte graanproducten, ruime hoeveelheden olie en zoet/zoute smaakmakers. Drie kenmerken van de Surinaamse keuken. Voor de rubriek ‘Divers advies van Fatima’ beantwoordde diëtist Jennifer Plein zeven vragen over voeding in de Surinaamse keuken in relatie tot diabetes.

Sinds enkele jaren heeft ze haar eigen praktijk in huisartsenpraktijk Bakkeveen in Bakkeveen, een dorpje in Friesland. Samen met huisarts Jon Brouwers en de Bloeizone regiegroep, wil ze van Bakkeveen het gezondste dorp van Nederland te maken. Vanuit haar praktijk geeft ze voedings- en leefstijladviezen, live én online, nationaal én internationaal.

1. Welke voedingsgewoonten en -tradities zijn er binnen de Surinaamse gemeenschap die van invloed kunnen zijn op diabetesmanagement? 
   De Surinaamse gemeenschap maakt veel gebruik van witte graanproducten. Denk hierbij aan brood, rijst, bami en roti gemaakt van wit meel. Hiervan stijgen de glucosewaarden sterk. 
   Ook wordt er gekookt met een ruime hoeveelheid olie en wordt er in veel gerechten suiker gebruikt. Het eten wordt niet vaak bereid met zout, maar meer met zoute smaakmakers zoals bouillonblokjes, ketjap/sojasaus en geconcentreerde garnalenpasta, dat ‘trassi’ wordt genoemd. Sommige mensen bereiden hun eten met MSG-kruiden (mononatriumglutamaat) als adjinomoto of vetsin. Ook worden veel gezouten gerechten gebruikt, zoals zoutvlees, zoute vis, zoute amsoi en/of gedroogde/gezouten garnalen. Dit heeft, samen met de zoutrijke smaakmakers, een verhogend effect op de bloeddruk. Dit is indirect ook ongunstig voor mensen met diabetes.

2. Zijn er specifieke gerechten of ingrediënten die vaak worden geconsumeerd en die belangrijk zijn om rekening mee te houden?
   Als broodbeleg wordt veel gekozen voor kaas, pindakaas en diverse worstsoorten. Deze zijn allen vetrijk. Kaas en worst zijn bovendien hoog in verzadigd vet, wat ongunstig is voor het cholesterolgehalte; uiteraard een aandachtspunt bij mensen met diabetes.
   Mensen houden erg van suiker, zowel in diverse gerechten, denk hierbij aan bami, bepaalde groentensoorten (sopropo, bitawiri, antroewa) als ook in dranken. Suiker in koffie en thee, ranja (Surinamers noemen dat ‘stroop’ dus geen siroop), orgeade, dawet en gemberbier. Ook frisdranken zoals cola en Fernandes, zijn geliefd.

3. Heb je tips hoe mensen traditionele Surinaamse gerechten kunnen aanpassen om ze ‘diabetesvriendelijker’ te maken?
   
   • Alle witte graanproducten omzetten in volkoren graanproducten: volkorenbrood, volkorenbami, volkorenroti, zilvervliesrijst en bulgur.
   • Mochten mensen dat niet in een keer willen, dan kan het eerst gemixt worden met de witte variant en langzaam worden opgebouwd naar volledig volkoren.
   • De maaltijden bereiden met minder olie: 1 eetlepel per hoofdmaaltijd per persoon.
   • Mager vlees en vleeswaren, kip zonder vel gebruiken.
   • Pindakaas is goed, maar wel de 100%.
   • Maximaal 3 x p.w. kaas en liefst 30+.
   • Suiker weglaten uit de warme maaltijd.
   • Dan geef ik nog enkele wat meer algemene adviezen:
   • Eet meer groenten. 200-250 groente bij de avondmaaltijd en eventueel ook bij de lunch.
   • Probeer 3 hoofdmaaltijden te gebruiken en geen tussendoortjes. 
   • Neem, indien dit niet lukt, een koolhydraatarm tussendoortje.
   • Bereid ruime vezelrijke maaltijden, zodat de behoefte aan tussendoortjes afneemt. 

4. Welke veelvoorkomende misvattingen of uitdagingen kom je tegen bij het begeleiden van Surinaamse mensen met diabetes op het gebied van voeding?
   Mensen vinden het prettig als je de gerechten kent die ze eten. Dat schept een band en toont dat je je hebt verdiept in hun cultuur om ze zo goed mogelijk te kunnen begeleiden met hun diabetes. 
   In Suriname komen 3 bevolkingsgroepen veel voor: Creolen, Hindostanen en Javanen. Elke bevolkingsgroep heeft een eigen keuken, maar ze eten ook regelmatig elkaars gerechten. Creoolse mensen hebben hun roots in Afrika, Hindostanen stammen af van mensen uit India en Javanen van mensen uit Java/Indonesië.

Gerechten uit de Creoolse keuken:

• Moksi alesi (rijstgerecht)
• Pindasoep (soep op basis van pindakaas)
• Heri heri (her’heri) (gerecht met gekookte aardappels, zoete aardappels, bakbananen en gezouten vis)
• Chinese tajersoep (soep met vlees en/of vis, op basis van een aardappel die Chinese tajer heet)
• Cassavesoep (soep met vlees en/of vis, op basis van een aardappel die cassave heet)
• Okersoep (soep met vlees en/of vis, op basis van de groente oker of okra en eventueel bladgroenten)
• Bojo (stevige koek/cake van cassave en kokos)
• Viadoe (koek/cake van brooddeeg, rozijnen en kaneel)

Gerechten uit de Hindostaanse keuken:

• Roti (pannenkoek/wrap met aardappel, kousenband, gekookt ei en kip in kerriesaus)
• Bara (gefrituurde hartige oliebol. Gemaakt van bloem en erwtenmeel)
• Phulauri (gefrituurde hartige kleine oliebolletjes van erwtenmeel)
• Khari (erwtensoep met phulauri erin)
• Jellebie (een roze ronde zoete gefrituurde koek op basis van melk)

Gerechten uit de Javaanse keuken:

• Bami met kip (vaak met heel weinig groente en bereid met veel olie, ketjap, suiker en trassi)
• Nasi met kip (vaak met heel weinig groente en bereid met veel olie, ketjap, suiker en trassi)
• Teloh (gebakken cassave met gebakken gezouten vis)
• Petjil (geblancheerd groentegerecht met pindasaus. Soort gado gado)
• Nasi koening (gele rijst met kokosmelk)
• Dawet (zoete roze of groene drank met kokosmelk)
• Saté met pindasaus
• Bakabana met pindasaus (bakbanaan met een beslaglaagje er omheen gefrituurd met pindasaus erover)

5. Zijn er specifieke culturele sensitieve of communicatieaspecten waarmee diabetesverpleegkundigen rekening kunnen houden?
   Het is belangrijk om een open houding te hebben en open vragen te stellen. Ik geef in deze column gechargeerde en tevens algemene uitspraken over ‘De Surinaamse keuken’, maar deze gelden zeker niet voor iedereen. Sommige mensen hebben de Nederlandse keuken erg omarmd, andere mensen gebruiken minder vet of suiker en weer andere mensen zijn al overgestapt op volkorenproducten. Ga het gesprek dus nooit in met een vooroordeel, maar stel open vragen. 

6. Welke strategieën en hulpmiddelen gebruik jij?
   
   • Ik laat iedereen een week lang alles noteren wat ze eten. Vervolgens analyseer ik wat de persoon reeds goed doet en wat er mogelijk aangepast kan worden. In een vervolggesprek stel ik samen met de mensen een voorbeelddagmenu op. Ik denk dat dit overigens het beste door een diëtist gedaan kan worden.
   • Indien nodig geef ik ze een Surinaamse koolhydraatvariatielijst, die ik zelf heb ontwikkeld.

7. Veel mensen voelen weerstand om naar de diëtist te gaan. Als ze eenmaal bij jou in de praktijk zijn, wat doe je dan om ze te motiveren en mobiliseren om met de adviezen aan de slag te gaan? 
   • Aangeven dat het helemaal niet vervelend en moeilijk hoeft te zijn, zodra ze maar begrijpen waar zij rekening mee moeten houden. 
   • Ik help ze de focus te houden op de ziektebeelden die zij kunnen voorkomen door zich aan deze leefstijl te houden. Ik adviseer uiteraard niet alleen over de voeding, maar over hun complete leefstijl. Pas als je alle aspecten van leefstijl meeneemt, zoals stress, beweging en slaap, kan iemand zijn bloedglucose echt verbeteren.

Website: www.jenniferplein-dietist.nl
Email: info@jenniferplein-dietist.nl