Velen van ons hebben Joodse mensen in hun praktijk. Waarop kun je letten als deze mensen of hun naasten in de palliatieve fase komen of overlijden? Voor deze column nodigde ik collega Daphna Karo, diabetes educator bij het Medisch Centrum Jan van Goyen uit de belangrijkste gebruiken en rituelen op een rij te zetten.

In het Jodendom is het leven het allergrootste goed. Alles mag en moet om een leven te redden. Dit heet Pikuach Nefesh. Om een leven te redden mag de sabbatrust onderbroken worden, mag er gegeten worden op de belangrijkste vastendag van het jaar, Grote Verzoendag, onreine dieren moeten gegeten worden als dat een leven redt en als de moeder en kind gevaar lopen bij een bevalling, zal er altijd voor de moeder gekozen worden omdat het ongeboren kind nog geen ziel heeft.

Forse pijnstilling
Omdat het leven het grootste geschenk is van G’d, mag het niet actief worden beëindigd door de mens. Dat betekent niet dat een Jood moet lijden. Alles mag gedaan worden om de pijn te verlichten; als de patiënt door een forse pijnstilling in slaap valt, is dat geoorloofd.

Joodse spijswetten
In Amsterdam is er een Joods hospice voor mensen die thuis niet meer verzorgd kunnen worden en voor patiënten die alleenstaand zijn. In het hospice kunnen zowel Joodse als niet Joodse mensen terecht. In het hospice wordt volgens de Joodse spijswetten gekookt, is er een sabbatviering op vrijdagavond en wordt er aandacht gegeven aan de Joodse feestdagen. De zorg wordt verleend door Joodse en niet Joodse zorgverleners en vrijwilligers. In het hospice is veel mogelijk. Wensen worden, indien nog mogelijk, vervuld. Wat echter niet mogelijk is, is actieve euthanasie. Dit wordt ook duidelijk gecommuniceerd voor opname of overplaatsing naar het hospice.

‘Je bent pas dood als je naam niet meer genoemd wordt’

De ziel verlaat het lichaam
Als duidelijk wordt dat iemand gaat overlijden, probeert men deze persoon een gebed te laten zeggen, waarin gezegd wordt: ‘Hoor Israël, de Heer is onze G’d, de Heer is één.’ Na het uitblazen van de laatste adem, wordt er weer een gebed gezegd. De kinderen, indien aanwezig, sluiten na het overlijden de ogen en mond van de overledene, dus nadat de ziel het lichaam verlaten heeft. Als een Joodse man of vrouw overlijdt dan worden de handen niet gevouwen maar langs het lichaam gelegd. De overledene wordt zo snel mogelijk met een laken bedekt. Men heeft respect voor de dode en ook voor het feit dat de dode niet meer kan bepalen wie hem/haar mag zien. De familie wordt doorgaans niet gelijk getroost, ze zijn in een grote schok. Zij en de gemeenschap moeten eerst zorgen voor een snelle en waardige begrafenis.

Ritueel gewassen
De begrafenis moet doorgaans diezelfde dag of de dag erna plaatsvinden of anders binnen 36 uur. Het lichaam wordt ritueel gewassen door leden van het Joodse begrafenisonderneming, mannen door mannen en vrouwen door vrouwen. Het lichaam wordt gekleed in eenvoudig linnen of katoen, onderkleding, bovenkleding, een hoofdbedekking en sokken; de mannen krijgen hun gebedsmantel om.

Plaatsen van steentjes
Het lichaam gaat in een zeer eenvoudige (vurenhouten) kist en wordt bestrooid met wat zand uit Israël. Als de kist in het graf is geplaatst en de gebeden zijn uitgesproken, wordt er door de aanwezigen zand op de kist geschept. De schep wordt niet doorgegeven maar iedere keer in het zand teruggeplaatst uit respect voor de dode om niet de indruk te wekken dat er haast is. Het is niet de gewoonte bloemen mee te nemen naar een Joods graf. Een veel voorkomend gebruik is het plaatsen van steentjes. Dit wordt gezien als iets blijvends, bloemen vergaan. Na een half jaar tot een jaar wordt de steen geplaatst.

Cremeren
Cremeren wordt in principe niet gedaan omdat dit gezien wordt als uitwissen van een leven en er is geen mogelijkheid meer tot het bezoeken van de rustplaats van de overledene. Bovendien vernietigt men niet iets wat G’d geschapen heeft. Wil de overledene toch gecremeerd worden dan kan dat wel maar dan is er geen sjiwe (rouwweek). In de rouwweek komen tientallen mensen langs om te troosten en om het avondgebed uit te spreken. De rouwperiode voor ouders is een jaar, voor andere verwanten 30 dagen. Joodse graven worden niet geruimd, de Joodse riten staan dit niet toe. Het graf is er en blijft daar totdat de Messias (verlosser) komt en de doden zullen opstaan.

Deze column is geschreven door Daphna Karo, diabetes educator bij het Medisch Centrum Jan van Goyen