Bij sommige groepen met een migratieachtergrond stijgt het aantal mensen met ernstig overgewicht snel. Zo steeg het percentage mensen met obesitas van de tweede generatie met een Marokkaanse migratieachtergrond tussen de 18 en 40 jaar van 7% in 2012 naar 18% in 2020. Mensen met een migratieachtergrond zijn vaak ondervertegenwoordigd in onderzoek. Dit was voor Pharos aanleiding om verkennend onderzoek te doen naar gewicht en leefstijl bij mensen met een Turkse, Marokkaanse, Surinaamse of Nederlands-Caribische achtergrond. De resultaten ervan hebben ze gebundeld in de verkenning: ‘Gewicht en Leefstijl. Aanknopingspunten voor een effectieve ondersteuning van mensen met een migratieachtergrond’. Zeer de moeite waard om te lezen. Hieronder heb ik een aantal punten voor jullie samengevat. 

Welke factoren dragen bij aan het ontstaan van overgewicht?
Uit een verkennende literatuurstudie komt naar voren dat overgewicht ontstaat door een combinatie van factoren, op het gebied van leefstijl, chronisch slaaptekort, depressie, (chronische) stress en bijwerkingen van bepaalde medicatie. Maar denk ook aan armoede, leefomgeving, sociale steun en de rol van de familie. Uit de verkenning kwamen onder meer de volgende punten naar voren:

• Vrouwen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond voldoen minder vaak aan de beweegnormen.
• Kortere slaapduur bij mensen met migratieachtergrond, met een verband tussen kort slapen en obesitas bij mensen met een Surinaamse of Turkse achtergrond.
• Depressie komt twee keer vaker voor bij mensen met een migratieachtergrond, vooral bij mensen van Turkse afkomst.
• Discriminatie kan bijdragen aan overgewicht.
• Langdurige stress verhoogt cortisolwaarden, wat kan leiden tot overgewicht.
• Armoede en bestaansonzekerheid vergroten stress en daarmee het risico op overgewicht.
• Minder welvarende wijken vergroten stress door factoren zoals weinig groen en lawaai.
• De aanwezigheid van meer fastfoodrestaurants in minder welvarende wijken draagt bij aan ongezonde eetgewoontes.
• Sociale gelegenheden en gastvrijheid kunnen leiden tot hoogcalorisch en overmatig eten.
• Weinig steun bij veranderen van eetgewoontes.
• Het beeld van je rol in het leven (die van opvoeder) kan invloed hebben op je eigen leefstijl.

Verdiepende interviews met vrouwen en professionals
Pharos hield 25 verdiepende interviews over (over)gewicht en leefstijl met vrouwen met obesitas die een Turkse, Marokkaanse, Surinaamse of Nederlands-Caribische migratieachtergrond hebben en met zorgprofessionals. Hieruit kwamen onder meer de volgende punten naar voren:

• Veel vrouwen kampen met fysieke aandoeningen en/of ervaren gezondheidsproblemen.
• Onregelmatige eetpatronen, stress en emotie-eten spelen een rol.
• Invloedrijke life events zoals zwangerschap, coronapandemie, scheiding en migratie naar ongezondere omgevingen spelen een rol.
• Door eerdere mislukte pogingen om gewicht te verliezen, verliezen vrouwen het vertrouwen in oplossingen 
• Er is behoefte aan beter passende adviezen en hulp bij leefstijlveranderingen. Er is ook veel onbekendheid met het huidige aanbod.

Aanknopingspunten ter ondersteuning
In de interviews benoemen zowel de vrouwen als de professionals die in de praktijk deze groep begeleiden meerdere aanknopingspunten om mensen te ondersteunen bij hun wensen om een gezonder gewicht of gezondere leefstijl te bereiken.

Breed uitvragen

• Vraag naar stress, verdriet, trauma, mentale gezondheid, slaap, werktijden en ervaringen met discriminatie. 
• Het rapport ‘Leven met ongezonde stress’ geeft professionals handvatten om gesprekken te voeren over chronische stress.

Breng kansen voor verandering in kaart 
Welke mogelijkheden liggen er in het dagelijkse leven: 

• Hoe ziet de fysieke en sociale omgeving eruit? 
• Hoe reist iemand naar werk of de supermarkt (lopend, fietsend, auto, tram)? 
• Heeft iemand jonge kinderen die veel buiten (willen) spelen? 

Verken de rol van identiteit: 

• Hoe zorgt iemand goed voor lichaam en geest, naast een mogelijke rol als opvoeder? 
• Welke veranderingen wil iemand om een gezonde opvoeder te zijn? 

Voer gesprekken 1-op-1 om schaamte te verminderen.

Motiveer persoonsgericht en beslis samen
Het viel Pharos op dat vrouwen meer motivatie voelen voor verandering als ze sterke nadelen ervaren van hun huidige leefstijl. Denk aan kleding die niet meer past, de zorgen van familieleden en kennissen die diabetes hebben of zelfs overleden zijn door overgewicht. Motiveer daarom persoonsgericht, bijvoorbeeld door open vragen te stellen over de gewenste verandering in leefstijl. Het is daarnaast belangrijk je in te leven in iemands intrinsieke motivatie voor verandering, ook als dit ligt op een ander vlak dan leefstijl. Let hierbij wel op: veroordeel overgewicht niet. 

De geïnterviewde vrouwen gaven een aantal voorbeelden die hun helpen om de leefstijlverandering aantrekkelijker te maken: 

• In voedingsadviezen focussen op ‘met mate en toch lekker’ in plaats van niet of nooit.
• Beweegactiviteiten combineren met quality time met dierbaren. 
• Een echt leuke beweegactiviteit vinden die ze kunnen volhouden. 
• Ook helpt het als de hulpverlener de opties goed uitlegt op een begrijpelijke manier en patiënt/cliënt en hulpverlener samen beslissen. 

Geef vrouwen concrete voorbeelden van gezonde gewoontes zoals wekelijkse ontbijtochtenden, wandelgroepjes en samen oefeningen doen in de (fysio)praktijk. Houd hierbij wel rekening met de individuele behoeften van de vrouwen. 

Versterk de zelf-effectiviteit

• Verwijs vrouwen voor wie dit geschikt is naar een GLI.
• Zorg voor passende voedingsadviezen met cultuursensitieve coaches en diëtisten.
• Het lukt beter om een gezonde leefstijl vol te houden als iemand steun van de familie of omgeving krijgt. Neem daarom het gezin en als het kan relevante anderen in de sociale omgeving mee in de gedragsverandering.
• Breek grote veranderingen op in kleine, haalbare stappen, bijvoorbeeld 4.000 stappen per dag in plaats van 10.000.
• Geef praktische tips. Ga als het mogelijk is bijvoorbeeld eens samen naar de supermarkt. 

Gebruik visuele hulpmiddelen zoals plaatjes of boekjes van de Nederlandse Vereniging voor Diëtisten of Kijken naar koolhydraten.

Lees hier de gehele verkenning, inclusief referenties ‘Gewicht en Leefstijl. Aanknopingspunten voor een effectieve ondersteuning van mensen met een migratieachtergrond’.