Velen van ons hebben islamitische mensen in hun praktijk. Om hen persoonlijke en effectieve zorg te kunnen bieden, is het essentieel kennis te hebben van hun culturele en religieuze achtergronden. Daarom belicht ik in deze column wat de rituelen zijn in de islamitische gemeenschap nadat mensen zijn overleden.

In de islam eindigt het leven niet bij het uitblazen van de laatste adem. Bij de laatste adem verlaat de ziel het lichaam om de overgang te maken naar de verborgen wereld. De islam gelooft in leven na de dood. In het hiernamaals word je herenigd met al je naasten.  Sterven is de start van het begin van een nieuw leven, het eeuwig leven in het hiernamaals.

Snel begraven
Zodra iemand is doodverklaard, zegt men ‘Inna Lillahi wa inna ilayhi raji’un’; wij behoren tot Allah en tot Hem zullen we terugkeren. Nadat de dood is bevestigd door een deskundige, wordt aanbevolen de overledene snel klaar te maken voor de begrafenis en zo snel mogelijk te begraven. Indien er nog familieleden zijn die afscheid willen komen nemen of als iemand gerepatrieerd moet worden, kan van deze regel worden afgeweken.

Horen en voelen na het overlijden
De overledene beschikt over een bepaald bewustzijn waardoor hij nog veel kan ervaren. Dat betekent dat hij met respect behandeld moet worden. Hij kan horen en voelen wat er in de omgeving gebeurt.

De rituele wassing
Vanaf het moment dat de dood is vastgesteld tot aan de begrafenis, worden vaste rituelen doorlopen. Na het overlijden wordt de persoon volgens vaste gebruiken gewassen met rein water en gewikkeld in witte gewaden, die moeten voldoen aan bepaalde eisen. Degene die de rituele wassing verricht, moet ook voldoen aan bepaalde eisen. Hier zie je kleine verschillen tussen verschillende wetscholen binnen de islam. Soms is het handig om dit te weten, zeker in complexe situaties. Een voorbeeld: sommige wetscholen beschouwen het wassen van een dode als een functionele daad. Dan is het niet verplicht dat de dodenwasser een moslim is, terwijl andere geleerden dit als een religieus ritueel zien, dat voorbehouden is aan een gelovige moslim.

Condoleren binnen drie dagen
Er wordt door iemand in de moskee of op de begraafplaats een dodengebed gehouden voor de overledene. De familie wordt gecondoleerd in de moskee of op de begraafplaats. De officiële condoleance vindt thuis plaats, waar familie, vrienden en kennissen komen om de nabestaanden te condoleren. Vrienden en kennissen koken voor de familie zodat deze de tijd heeft mensen te ontvangen en te rouwen. Er wordt ook eten gemaakt voor bezoekers. Sommige mensen blijven eten en anderen niet. Het condoleren wordt in de eerste drie dagen na het overlijden gedaan, mensen die in die dagen verhinderd waren, doen dit mogelijk later.  Op de eerste dag wordt een herdenkingsbijeenkomst gehouden. Hier wordt de koran gereciteerd en vinden andere religieuze en spirituele activiteiten plaats. Ook hierin verschillen de wetscholen.

Verdriet uiten
De familieleden mogen hun verdriet en verlies ervaren en op een redelijkerwijs uitten. Ze mogen echter niet schreeuwen of hysterisch en onredelijk gedrag vertonen; zoals kleren scheuren, aan haren trekken of zichzelf verwonden.

Herinneringen delen
Na de herdenkingsbijeenkomst komt de familie nog vaak bijeen om samen het verlies te verwerken. Verhalen, herinneringen en vooral positieve dingen worden gedeeld. Dromen over de overledene worden geïnterpreteerd. Soms leidt dit tot het rechtzetten van misstanden in de familie, het herstellen van een relatie of het volbrengen van een wens waar de overledene niet aan is toegekomen in zijn leven.

Wel of niet repatriëren van het stoffelijk overschot
Het graf van de overledene wordt vaak bezocht om te bidden en de koran te reciteren. Sommige families herdenken hun dode na veertig dagen. Dit wordt echter steeds minder gedaan. Veel families in Nederland ronden de cirkel van het rouwproces niet af omdat de overledene in thuisland is begraven. Hierdoor kunnen ze niet de tijd nemen om dichtbij te rouwen. Dit zorgt voor veel stress in families en leidt in sommige gevallen tot rouwverwerkingsproblemen. Sinds COVID en de mogelijkheid tot eeuwige grafrust in Nederland, besluiten steeds meer mensen zich hier te laten begraven.

Op de rechterzij begraven
Binnen de islam wordt iemand bij voorkeur niet begraven in een kist. De overledene wordt op rechterzij, met het aangezicht richting mekka in het graf gelegd. Tegenwoordig geven veel mensen er de voorkeur aan om toch in een kist te worden begraven. Er worden dan speciale kisten gebruikt waarin mensen op hun zij gelegd kunnen worden.

Waarop kun je letten als zorgprofessional?

• Bij mensen die opgenomen zijn in het ziekenhuis of afhankelijk waren van thuiszorg, is het belangrijk om met de familie af te stemmen wat de wensen zijn. Wat kan en mag de verpleging wel en niet doen.

• Indien van toepassing en mogelijk is het raadzaam de volgende handelingen te verrichten:
  • Infuus verwijderen
  • 02 afsluiten en kapje verwijderen
  • Mond sluiten indien dat nodig is met een doek onder de kin. Het dichtnaaien van de mond is in de islam niet toegestaan
  • Handen worden bij de moslims niet gevouwen op de buik, maar langs het lichaam gelegd
  • Sieraden afdoen en aan de familie meegeven.
• Twijfel je over wat je wel en niet mag doen? Vraag dan aan de familie wat ze van je verwachten. Geef als zorgprofessional ook aan wat je van de familie verwacht.

In dit artikel geef ik een korte schets van de rituelen binnen de islam na het overlijden van iemand. Het is niet mogelijk om alle details te beschrijven en er zijn binnen de islam meerdere stromingen en wetscholen met kleine nuanceverschillen.

Lees hier meer over rituelen rondom het stervensproces bij islamitische mensen.

Fatima Malki is verpleegkundig specialist diabetes en redactielid DiabetesPro